Lịch sử văn bằng tiến sĩ - GS Nguyễn Văn Tuấn
admin100
2022-05-10T16:31:00-04:00
2022-05-10T16:31:00-04:00
http://nguyenduyxuan.net/kho-tri-thuc/lich-su-van-bang-tien-si-gs-nguyen-van-tuan-11415.html
http://nguyenduyxuan.net/uploads/news/nhanvat/gs.ts-nguyen-van-tuan.jpg
Nguyễn Duy Xuân
http://nguyenduyxuan.net/uploads/logotrong1.png
Thứ ba - 10/05/2022 16:31
Tuy được gọi và viết có hơi hám triết học (“Doctor of Philosophy” hay PhD) nhưng văn bằng tiến sĩ không hẳn là người học về triết. Lịch sử của văn bằng này khá hay, và ở đây tôi xin chia sẻ vài điều tôi biết.
Theo bộ luật La Mã thời Trung cổ, mỗi ngành nghề có quyền thành lập một hiệp hội gọi là Collegium, và hiệp hội này bầu ra những người có danh hiệu là Magistrates (mà tôi tạm dịch là "Thầy").
Thời đó, người học xong chương trình học Collegium được cấp văn bằng Bachelor (cử nhân). Với văn bằng cử nhân, thí sinh có thể theo học tiếp chương trình Master hay Doctor. Chương trình học Masters hay Doctors thường kéo dài 8 năm. Sau khi hoàn tất chương trình học, một hội đồng giám khảo sẽ duyệt xét thí sinh để kết nạp vào tổ chức được gọi là Universitas of Doctors. Sự kếp nạp này cũng là một 'chứng chỉ' được hành nghề dạy đại học.
Cần nhấn mạnh rằng lúc bấy giờ, những danh xưng như Master, Doctor và Professor có cùng nghĩa và tương đương về giai cấp: họ hành nghề dạy học.
Sự phân biệt giữa Master và Doctor chỉ mới có từ thế kỉ 13 tại Đại học Bologna (Ý). Thời đó, Bologna là một trung tâm học thuật và đào tạo luật pháp bên Âu châu. Những người dạy học ở ĐH Bologna được gọi là Doctor. Trong cùng thời gian đó ở Đại học Paris, là trung tâm về văn học nghệ thuật Âu châu, những người dạy học được gọi là Master. Như vậy, thời đó, Doctor là bên ngành luật, còn Master là bên ngành văn học nghệ thuật.
Ở Anh, hai trường Đại học Oxford (thành lập vào khoảng 1249) và Cambridge (thành lập vào khoảng 1209) được mô phỏng theo hệ thống tổ chức của Đại học Paris; do đó, các nhà khoa bảng các môn văn hóa nghệ thuật thường được gọi là "Master", trong khi các đồng nghiệp của họ trong các môn học như triết, thần học, y học, và luật được gọi là "Doctor". Ngày nay, các tên bằng cấp như "Master of Arts" (MA) và "Doctor of Philosophy" (PhD) có nguồn gốc từ sự phân chia này.
Đến giữa thế kỉ 19, văn bằng PhD được du nhập vào Mĩ, và họ xem PhD cao hơn MA. Ở Mĩ, các đại học cấp bằng PhD cho tất cả các chuyên ngành như khoa học tự nhiên và y khoa, chứ không chỉ trong ngành luật. Năm 1861, Đại học Yale trở thành trường đại học Mĩ đầu tiên cấp văn bằng PhD cho sinh viên. Năm 1902, Đại học Toronto là trường đầu tiên ở Canada cấp bằng PhD. Điều thú vị là từ 1919, các đại học Anh cũng theo trào lưu của Mĩ và bắt đầu cấp bằng PhD cho tất cả các chuyên ngành ngành khoa học, và họ xem PhD cao hơn MA.
Ở phương Đông chúng ta cũng có văn bằng tiến sĩ từ lâu. Chữ Tiến sĩ có lẽ (?) được xuất phát từ chữ Hán mà tiếng Anh phiên âm là Chin-shih (và tiếng Anh dịch là “Doctor”). Văn bằng này được cấp lần đầu tiên vào năm 1313 (dưới triều đại nhà Tống bên Tàu); vào năm này, một cuộc thi tuyển đặt dưới sự chủ tọa của vua được tổ chức. Qua kết quả của kì thi này, có 300 thí sinh được cấp danh hiệu Chin-shih; trong số này, có 75 người gốc Mông Cổ, 75 người quê quán ở miền Nam Trung Quốc, 75 người quê quán ở miền Bắc Trung Quốc, và 75 người có quốc tịch ngoại quốc.
Tàu chỉ mới bắt đầu chương trình đào tạo tiến sĩ từ năm 1978. Năm 1978, Tàu chỉ có 18 nghiên cứu sinh tiến sĩ, và mãi đến năm 1982, chỉ có 6/18 người tốt nghiệp. Nhưng kể từ đó, số nghiên cứu sinh tăng 23% mỗi năm. Đến năm 2007, các đại học Tàu cấp 240,000 bằng tiến sĩ! Đến năm 2008, Tàu đã vượt qua Mĩ về số bằng tiến sĩ mà họ cấp. Điều thú vị khác là mỗi giáo sư Tàu phải hướng dẫn cho gần 6 nghiên cứu sinh tiến sĩ! Kinh khủng.
Ở nước ta, ai cũng biết văn bằng tiến sĩ ngày xưa cũng rất 'ngon lành'. Được gọi là ông nghè (vì ngày xưa chắc do kì thị nữa nên nữ giới không được đi thi tiến sĩ?) Tôi đọc đâu đó nói rằng người đỗ trạng nguyên được đi ngựa hay khiêng võng ('ngựa anh đi trước võng nàng theo sau'), được ngắm vườn hoa của vua (ngự uyển), và hình như có tư cách để cưới con gái của vua. Nhưng tôi không biết quan trạng có quyền không thích công chúa?
Nhưng ngày nay thì văn bằng tiến sĩ ở Việt Nam đã bị hiểu méo mó. Thay vì nó là một chứng chỉ để làm nghiên cứu khoa học, văn bằng tiến sĩ đã trở thành một giấy passport để thăng quan tiến chức. Nếu không có cải cách về qui chế đào tạo thì tôi e rằng sẽ còn rất nhiều luận án tiến sĩ kiểu cầu lông hay xây dựng đảng bộ địa phương.
GS Nguyễn Văn Tuấn (Fb https://www.facebook.com/t.nguyen.2016)